پشت پرده افزايش و كاهش قيمت نفت

هفته‌نامه اكونوميست در آخرين شماره خود، پرده از سياست افزايش قيمت نفت در چهار سال گذشته برداشت، سياستي كه ميانگين قيمت نفت را بالاي ٩٠ دلار در هر بشكه نگه داشت

شش سال پيش بود كه قيمت هر بشكه نفت در بازارهاي جهاني سه رقمي شد، يعني هر بشكه نفت به ١٠٠ دلار رسيد. با آنكه تا پيش از اين سير قيمت نفت در بازارها صعودي شده بود اما شايد كمتر كسي فكر مي‌كرد كه قيمت نفت به جز براي حدود يك سال كه زير ٦٠ دلار رفت، به بالاي ٧٠ دلار برسد و در اين اواخر هم روي ١٠٠ دلار باقي بماند. ماندگاري قيمت نفت به بالاي ٨٠ دلار به مدت يك سال و ٩٠ دلار براي دو سال و ١٠٠ دلار براي يك سال ديگر خيلي از توليد كنندگان نفت را وسوسه كرد تا دلارهاي حاصل از نفت را نه ذخيره بلكه وارد اقتصاد كشور خود كنند و با آن مردم خود را مرفه‌تر سازند.

اكنون مشخص شده است كه بالا ماندن قيمت نفت نه به سود توليدكنندگان عمده نفتي به ويژه كشورهاي عضو اوپك، بلكه بيشتر به ضرر آنها شده است. هفته‌نامه اكونوميست در آخرين شماره خود، پرده از سياست افزايش قيمت نفت در چهار سال گذشته برداشت، سياستي كه ميانگين قيمت نفت را بالاي ٩٠ دلار در هر بشكه نگه داشت و در اين ميان همه توليدكنندگان نفت به وِيژه اوپكي‌ها فكر مي‌كردند كه به تنهايي سود حاصل از اين افزايش قيمت نفت را به دست مي‌آورند؛ اما در اين ميان تعداد معدودي كشور به ويژه ايالات متحده امريكا در حال بهره‌برداري از نفتي بودند كه در قيمت‌هاي پايين جواب نمي‌داد، نفتي به نام «شيل». واقعيت اين بود كه نه «سند اويل» و نه «شيل اويل» در زماني كه قيمت هر بشكه نفت در بازارهاي جهاني تا ٥٠ دلار باشد به صرفه نيست. زماني توليد اين نفت به صرفه است كه قيمت آن در بازار به بالاي ٨٠ دلار برسد.

از اين رو شاهد آن هستيم كه مردان نفتي «شيل اويل» با قيمت نفت بالاي ١٠٠ دلار توانستند از سال ٢٠١٠ در ايالات متحده ٢٠ هزار چاه جديد حفر كنند كه تقريبا ١٠ برابر چوب خط‌هاي محاسبه‌گري عربستان بود. اين چاه‌ها باعث شدند كه توليد نفت امريكا حدود سه ميليون بشكه در روز افزايش يابد و به ٩ ميليون بشكه برسد، حدود يك ميليون بشكه كمتر از توليد ١٠ ميليون بشكه‌يي عربستان سعودي.

اكنون واردات نفت امريكا حدود يك‌سوم كاهش يافته است و خود را بي‌نياز از نفت ونزوئلا مي‌داند، و در اين ميان هم اگر قيمت نفت به بشكه‌يي ٦٠ دلار هم برسد باز روي هر بشكه نفت شيل سه دلار بهره مي‌برد زيرا توليد هر بشكه از اين نوع نفت از ٧٠ دلار در سال ٢٠١٠ به ٥٧ دلار در سال گذشته ميلادي رسيده است.

چه كشوري ضرر كرد؟

شايد شش سال درآمدهاي بالاي نفتي براي كشورهاي توليد كننده نفت اوپك سال‌هاي بسيار درخشاني بوده است اما حقيقت آن است كه اين كشورها از آنجا كه به درآمدهاي نفتي وابسته هستند هرگونه تزلزل در اين درآمد مي‌تواند اقتصاد آنها را با مخاطره مواجه سازد؛ اتفاقي كه طي سه ماه گذشته رخ داده است. ماجرا چيست؟

در اقتصاد واژه‌يي است به نام قيمت شكننده يا «Break even». اين به آن معنا است كه توليد كالا يا فعاليت اقتصادي زير قيمت شكننده به صرفه نيست و توليد كننده يا فعال اقتصادي را با مشكل مواجه مي‌سازد. كاربرد اين واژه در اقتصاد نفتي هم بسيار موثر است. در سال ٢٠٠٨ ميلادي قيمت شكننده نفت اوپك حدود ٥٠ دلار بود، اين در حالي بود كه متوسط قيمت نفت در اين سال ٩٩ دلار بود؛ در سال ٢٠٠٩ قيمت شكننده اوپك به ٦٣ دلار رسيد اما متوسط قيمت نفت ٦ /٦١ دلار بود. در سال ٢٠١٠ قيمت شكننده نفت اوپك به ٧٠ دلار رسيد ولي متوسط قيمت نفت در بازارهاي جهاني ٣ /٧٩ دلار بود؛ سال ٢٠١١ شاهد افزايش ٢٠ دلاري قيمت نفت بوديم، در اين سال متوسط قيمت در بازار‌هاي جهاني ٣ /٩٥ دلار شد، قيمت شكننده نفت اوپك هم به ٨٠ دلار رسيد. در سال‌هاي ٢٠١٢ و ٢٠١٣ متوسط قيمت جهاني نفت ٩٤ و ٩٧ دلار بود اما قيمت شكننده نفت اوپك در سال ٢٠١٢ حدود ٨١ دلار و در سال ٢٠١٣، ٨٣ دلار شد. در مورد ايران به طور خاص قيمت شكننده نفت حدود ١٢٠ دلار است. اكنون اين زمان فرا رسيده است. در حالي كه مصرف كنندگان نفت از سود ٣ /١ هزار ميليارد دلاري كاهش قيمت نفت بهره مي‌برند، كشورهاي توليدكننده نفت بايد سختي‌هاي تازه خود را بكشند؛ آنها ديگر نمي‌توانند نفت زير ١٠٠ دلاري را تحمل كنند و بايد براي اقتصاد نفتي خود چاره ديگري بينديشند.